Лявон Вольскі. Саўка ды Грышка: вучэбны дапаможнік па гісторыі Беларусі найноўшага часу (2010–2012)

Цягам амаль двух з паловай гадоў на хвалях незалежнага беларускага радыё гучаў Лявон Вольскі. Штотыдзень з новай песняй. Гэткай "хуткастрэльнасці" мог бы пазайздросціць любы музыка. Але самае галоўнае тут не ў гэтым. А ў тым, што Вольскі выступіў перад слухачамі ў новым, зусім нязвыклым абліччы. Настолькі нязвыклым, што пасля прадстаўлення кожнай новай песні ў сеціве побач з ухвальнымі сталі з'яўляцца і рэзка крытычныя каментары. Маўляў, такі таленавіты чалавек, а займаецца прымітыўнымі сатырычнымі песенькамі-аднадзёнкамі. Аўтару прыгадвалі ягоны альбом "Куплеты і прыпевы", нават папікалі дэградацыяй творчасці. Такая вось безапеляцыйнасць. Калі сатыра — значыць усё, дэградацыя.

"Саўка ды Грышка"

Услухацца ў песні праекта, удумацца ў ягоны сэнс здолелі не ўсе. Так, менавіта ўсяго праекта цалкам, бо адна песня, праслуханая па-за сувяззю з астатнімі, не можа даць поўнага ўяўлення пра цэласны музычны прадукт.

На першы погляд, "Саўка ды Грышка" Лявона Вольскага — гэта цыкл вонкава простых песень-дыялогаў, песень-спрэчак. Напэўна, самая вядомая на постсавецкай прасторы песня гэткага кшталту — славуты "Дыялог у цырку" Ўладзіміра Высоцкага. І там, і тут артыст спявае рознымі галасамі за абодвух персанажаў. І там, і тут слухачу смешна. Але на гэтым падабенства заканчваецца. Бо калі песня Высоцкага чыста жартоўная, бытавая, дык песні Вольскага пра Саўку з Грышкам — вострая сатыра. А жарт і сатыра гэта, як кажуць, дзве вялікія розніцы.

Героі беларускага фальклору, сябрукі, якія некалі разам "ладзілі дуду", пасталелі, уладкаваліся ў жыцці і... апынуліся, так бы мовіць, па розныя бакі фронту. Савелій стаўся дробным выканкамаўскім чыноўнікам і, вядома ж, зацятым прыхільнікам улады, а Рыгор — гэткім жа "махровым" апазіцыянерам. Але ж яны беларусы. І супрацьлеглыя палітычныя погляды ніколькі не перашкаджаюць ім сябраваць далей, сустракацца, абмяркоўваць апошнія навіны, спрачацца наконт іх.

Натуральна, Саўка гаворыць на трасянцы, а Грышка чыста па-беларуску. І спрэчкі ў іх атрымліваюцца гарачыя, часам ледзьве не да бойкі:

— А я табе з нагі заеду ў плечы!
— А ты січас тычка палучыш в печань!

Але заканчваецца ўсё мірна. І неўзабаве сябры-спрачальнікі сустракаюцца зноў, каб абмеркаваць чарговую падзею ў жыцці краіны.

Кожная больш-менш значная навіна знаходзіць сваё адлюстраванне ў размовах Саўкі ды Грышкі. Абмяркоўваюць яны ўсё. Ад прыёму Беларуссю былога кіргізскага прэзідэнта Бакіева да ўвядзення негалосных "чорных спісаў" дзеячаў мастацтва. Ад масавых судзілішчаў-пасадак, што адбываліся пасля 19 снежня 2010 года, да эканамічнага крызісу і маўклівых акцыяў лета 2011-га...

Паводле песень Саўкі ды Грышкі фактычна можна вывучаць гісторыю Беларусі 2010–2012 гадоў. Важна тое, што яны не проста фіксуюць падзею, але і раскрываюць стаўленне да яе з боку розных пластоў беларускага грамадства. Саўка выказвае ідэі кансерватыўнай часткі, якую ўсё задавальняе і якой не патрэбныя ніякія перамены. Грышка ж наадварот на баку прыхільнікаў нацыянальных каштоўнасцяў і еўрапейскага шляху развіцця Беларусі. Найбольш яскрава гэтыя супярэчнасці выяўляюцца ў адносінах да палітычна матываваных прысудаў. Калі абураны Грышка выказвае ўпэўненасць у адэкватным адказе на беззаконне ў Беларусі з боку цывілізаванага свету, Саўка з'едліва парыруе:

Ой-ёй-ёй-ёй-ёй, цывілізаваны!
Адны арабы, туркі, негры і цыганы!
А есьлі хто-та заляцеў па угалоўке,
Дык што яго нам – гладзіць па галоўке?

Усякія каментары тут будуць лішнія. Многія беларусы сапраўды лічаць, што палітычных зняволеных у нас няма. Як жа, яны ж усе сядзяць па крымінальных артыкулах...

Не менш красамоўны момант, калі даўнія сябрукі пачынаюць размаўляць пра "рэканструкцыю" беларускіх старадаўніх храмаў, падчас якой замест аўтэнтычных шатровых дахаў на вежы-званіцы ставілі тыповыя для Расіі цыбулепадобныя купалы. Абурэнню патрыёта-Грышкі няма межаў. А Саўка ў адказ яму:

Рыгор, не перадзёргівай і не прэувелічывай
Напялілі цыбуліну на цэркаў – і атлічна.
Зато ані ня ўзялі нічыво із госбюджэта.
Спасіба вам, царкоўныя страіцелі, за эта!
[…]
Ты што-та, Грыша, сільна рукамі замахал…
А чэм цібе ня нравіцца, к прымеру, Тадж-Махал?
А в обшчэм-та ня стоіт нам дзяржацца за стар’ё,
А лучшэ строіць новае, красівае, сваё,
Красівае сваё… мнагакварцірнае жыльё.

Вядома, у такіх спрэчках аўтарская сімпатыя на баку Рыгора. Але, відавочна, не заўсёды. Напярэдадні прэзідэнцкіх выбараў 2010 г. сябры абмяркоўваюць кандыдатаў і закранаюць тэму нібыта забойства адным з іх кацяняці. Тут бескампраміснага апазіцыянера-Грышку і "панесла":

І правільна мяркуюць у народзе —
З катазабойцам нам не па дарозе...

У адказ з вуснаў Саўкі ўжо без ценю з'едлівасці і здзеку гучыць ісціна, якая чамусьці ніяк не дойдзе да многіх беларускіх палітыкаў:

А я скажу вам, што адзін мужчына
Сьмяёцца ад вазьні вашай мышынай.
Он з вамі паіграецца, як коцік,
А потым возьме ў роцік і праглоціт.

Як бачым, праект "Саўка ды Грышка" — не проста вострая сатыра, не проста хроніка падзеяў у жыцці нацыі за два гады. Гэта яшчэ і праўдзівы зрэз настрояў у грамадстве. Часцей за ўсё Саўка з Грышкам зацята спрачаюцца, але ў некаторых выпадках іх погляды на падзеі збліжаюцца. І... нават супадаюць.

У песні, прысвечанай выхаду Рыгора са следчага ізалятара КДБ, Саўка, відаць, шчаслівы, што сябра выйшаў на волю, гатовы разам з ім заспяваць рэфрэн:

Амерыканка...

Аднак боязь згубіць працу, відавочна, бярэ верх, І мы чуем толькі "м-м-м-м" у такт мелодыі.

Збліжаюцца сябры і ў стаўленні да серыялу "Хросны бацька", паказанага НТБ. Але сапраўднае яднанне адбываецца ў час газавага канфлікту з Масквой. Апазіцыянер і выканкамаўскі чыноўнік раптам адзінадушна (!), заўзята, з запалам спяваюць:

Расея, зараза,
Ня хоча падзяліцца газам.
Быкуе, казьліцца,
Ня хоча газам падзяліцца.

Абедзве песні, прысвечаныя "газавай вайне", я б назваў найлепшымі ў праекце. Тут і бліскучы гумар, і выдатнае музычнае афармленне. Чаго вартае адно выкарыстанне старой рэвалюцыйнай песні "Неба ранішняга сцяг". Не магчыма не згадаць таксама пра артыстычнае майстэрства аўтара. Тая ж песня "Гуд-бай, Яўропа", дзе скарыстаныя матывы "Муркі", без крымінальна-блатняцкіх інтанацыяў Саўкі слухалася б зусім па-іншаму. Але сапраўдны шэдэўр выканаўчага майстэрства — гэта "Byelorussia", дзе Саўка спявае па-ангельску з тыпова беларускім вымаўленнем. Ужо сам па сабе гэты спеў — сатыра. Вострая. Знішчальная:

Byelorussia
Crazy and so fine
Byelorussia
Vodka and cheap wine
Red and green and constitution
We don’t need a revolution!

У звязку з той сітуацыяй, у якой апынулася Беларусь пасля снежня 2010 года, можа паўстаць пытанне: а ці не блюзнерства гэта — смяяцца ды сцябацца, калі людзі — толькі за тое, што любяць сваю краіну і хочуць ёй шчасця — атрымоўваюць здзеклівыя ярлыкі, пазбаўленыя магчымасці нармальна працаваць, зведваюць пераслед, сядзяць у турмах... І ўсё ж, не. Здаровы смех — не блюзнерства. Ён лечыць. Ён дапамагае людзям жыць у самыя цьмяныя, чорныя часы. Выжываць і захоўваць людскасць.

Лявон Вольскі прэзентуе "Саўку ды Грышку" ў Менску

Вядома, не ўсе штотыднёвыя выпускі "Саўкі ды Грышкі" аднолькава ўдалыя. Але чакаць гэтага было б неразумна, бо ў прыродзе не бывае нічога аднолькава бліскучага. Гэты праект, безумоўна, стаўся падзеяй. І стаўся гісторыяй.

Лявон Вольскі завяршыў "Саўку ды Грышку", заклаўшы на ўсякі выпадак магчымасць працягу. Цікава, што ў ЗША з'ехаў не Грышка, які ўжо разглядаў варыянт эміграцыі, а Саўка. З'ехаў, расчараваны ў беларускай рэчаіснасці пасля таго, як яго ледзь не звольнілі з выканкама:

Ілюзіі быстра маі уляцелі,
Кагда cь іспалкома уволіць хацелі.

Ці будзе працяг — вырашаць аўтару. А нам, удзячным слухачам, застаецца час ад часу пераслухоўваць выбраныя песні праекта. І... разбіраць яго на цытаты.

Ілюстрацыі: RL, Юры Бондараў.

Саўка ды Грышка. 100 песень